خط پایان

اعدام صدام حسين رئيس جمهور سابق عراق را شايد بتوان طليعه پايان عصر ديکتاتوری هايی در خاورميانه دانست که برای بقای خود جنايت عليه بشريت را مجاز می شمرند، اما هنوز نمی توان نظمی را که در منطقه خاورميانه و بويژه در عراق پس از مرگ صدام حسين در حال ظهور است، به دقت تبيين کرد. ظاهرا دولت عراق از آن رو بر اعدام صدام اصرار کرد که اميد هواداران سرسخت حزب منحل شده بعث را برای بازگشت دوباره به قدرت به ياس تبديل کند و ساير عراقی ها را نيز به دگرگون شدن قطعی اوضاع عراق مطمئن سازد. انگيزه دولت آمريکا هم از حمايت از اعدام صدام ، مشابه انگيزه های دولت عراق در اين مورد است با اين تفاوت که احتمالا ايالات متحده آمريکا علاقمند است تا اجرای حکم مرگ صدام ، زنگ خطر را برای آن دسته از رهبران خاورميانه که با آمريکا به مقابله برخاسته اند، به صدا درآورد. بدين ترتيب، دولت های عراق و آمريکا هر کدام به درجاتی به پيامدهای داخلی و منطقه ای اعدام صدام چشم دوخته اند، تا از آن برای استقرار ثبات در عراق و آغاز نظمی تازه در خاورميانه بهره گيرند. اعدام صدام اما ممکن است در کوتاه مدت نتيجه ای عکس آنچه دولت عراق می خواهد به بار آورد و باعث افزايش سطح خشونت در اين کشور شود. قاعدتا بازماندگان نظام بعثی عراق که گفته می شود مسئول بخش مهمی از خشونت های جاری در عراق هستند، در انتقام از اعدام صدام حسين به حملات مرگبار خود عليه مراکز دولتی و اهداف غيرنظامی عراق شدت می بخشند، اما احتمال اينکه مرگ صدام حسين سبب تضعيف آنها در ميان مدت شود، منتفی نيست. در نبود صدام حسين، نيروهای وفادار به وی، بدون شک وجه نمادين کارزار مسلحانه خود را عليه دولت عراق از دست می دهند و همين مساله ممکن است آنها را به بی نتيجه بودن رفتار خشونت آميزشان متقاعد سازد و موجب تجديد نظر آنان در رفتارشان شود. دولت های عراق و آمريکا، هر دو، از تجديد نظر هواداران حزب بعث در رفتارشان استقبال کنند، اما در حالی که برخی گرايش های شيعه در دولت عراق خواهان دور نگه داشتن بعثی ها از مراکز قدرت در اين کشور هستند، به نظر می رسد دولت آمريکا علاقمند است تا بعثی ها را وارد روند سياسی عراق کند. علاقه آمريکا به بازگشت کنترل شده بعثی ها به مراکز قدرت در عراق، در واقع نمايانگر تمايل ايالات متحده به واگذاری سهم بيشتری از قدرت در عراق به جمعيت سنی مذهب اين کشور است، جمعيتی که از نحوه توزيع قدرت در عراق ناراضی است و از راه های مختلف می کوشد تا توازن قوا را در عراق به نفع خود به هم بزند. در حقيقت، حمايت جدی دولت های عرب متحد آمريکا در خاورميانه از مطالبات سياسی سنی های عراق از يک سو و بی اعتمادی روز افزون آمريکا به شيعيان به علت روابط بخشی از آنها با دولت ايران از سوی ديگر، علت گرايش آمريکا به ارائه امتيازات بيشتر به جمعيت سنی عراق شده است. بر اين اساس، آمريکا که حمايت خود را از اجرای حکم اعدام صدام امتيازی برای شيعيان عراق می داند، ممکن است در اقدامی موازی، گروه های شيعه را برای نشان دادن انعطاف بيشتر در مورد تقسيم قدرت با سنی ها، تحت فشار بگذارد. به عبارت ديگر، آمريکا به اعدام صدام نگاهی پاردوکسيکال (متناقض نما) دارد، بدين نحو که مرگ او را نماد پايان قطعی دوره تسلط اقليت سنی عراق بر اکثريت شيعه همراه با آغاز دوره ای از مشارکت گسترده سنی ها در دولت جديد شيعه تلقی می کند. اين در حالی است که به نظر می رسد گروه های شيعه برای مشارکت بيشتر سنی ها بويژه بعثی ها در امور حکومتی عراق هم رای نيستند. در حالی که حزب الدعوه ومجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق برای جذب بيشتر جمعيت سنی در روند سياسی کشورشان روش منعطفی در پيش گرفته اند، نيروهای وفادار به مقتدی صدر همچنان با هر گونه ورود هواداران حزب بعث به مراکز قدرت مخالفت می ورزند. به نظر می رسد اگر جذب نيروهای بعثی به روند سياسی عراق عملی شود، نيروهای مقتدی صدر فاصله خود را از دولت عراق بيشتر کنند، اين مساله اما همان چيزی است که آمريکا و جمعيت سنی عراق از آن استقبال می کنند، زيرا به باور آنها گروه مقتدی صدر در خشونت های فرقه ای در عراق نقش بسزايی دارد. به هر حال، تاثير اعدام صدام حسين بر تحولات داخلی عراق، به ميزان موفقيت آمريکا در دخالت دادن جمعيت سنی در مراکز قدرت و نحوه برخورد شيعيان با اين موضوع بستگی دارد. اگر سنی ها همچنان سهمی بسيار فراتر از اندازه جمعيتشان از قدرت بخواهند و در مقابل شيعيان نيز بر کثرت عددی به عنوان تنها مبنای تقسيم قدرت در عراق تاکيد ورزند، به احتمال زياد، اعدام صدام حسين جز بر نابسامانی عراق نخواهد افزود، اما اگر دو طرف مناقشه تا حد جلب رضايت طرف مقابل از خود انعطاف نشان دهند، آنگاه اعدام صدام می تواند به رغم واکنش های خشونت آميز ابتدايی طرفداران آن، به تدريج عراق را به سمت صلح و ثبات هدايت کند. تاثيرات منطقه ای اعدام صدام حسين نيز تابعی از تاثير داخلی مرگ اوست. اگر اعدام صدام مشارکت بيشتر جمعيت سنی در روند سياسی عراق را موجب شود، مرگ او خشم دولت های عرب منطقه را در پی نخواهد داشت، هر چندکه توده های عرب در عزای او مراسم سوگواری برگزار کنند. اما اگر اعدام صدام، تغييری محسوس در تقسيم قدرت در عراق پديد نياورد، دولت های عرب منطقه ضمن ناخشنودی از اعدام وی، برای دخالت بيشتر در امور عراق تحريک خواهند شد. اعدام صدام پايان قطعی ديکتاتوری به شيوه او در عراق است، اما اينکه آيا شروعی برای صلح و دمکراسی پايدار در عراق است يا آغاز هرج و مرجی خشونت بار و تمام عيار، چندان قطعی نيست

احمد زيدآبادی

کارشناس مسايل خاورميانه

بی بی سی فارسی